ગાંધીધામ ટુડે, ન્યૂઝ : ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે ફરી એકવાર તણાવ ચરમસીમાએ છે. પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા પછી, દરેક ભારતીય ઈચ્છે છે કે આતંકવાદીઓના માસ્ટર પાકિસ્તાનને સૌથી કઠોર પાઠ ભણાવવામાં આવે.
ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે કુલ 4 મોટા યુદ્ધો થયા છે અને દરેક યુદ્ધમાં પડોશી દેશને હારનો સામનો કરવો પડ્યો છે. ૧૯૪૭-૪૮ના યુદ્ધમાં પાકિસ્તાન કાશ્મીર કબજે કરવાની પોતાની યોજનામાં સફળ થઈ શક્યું નહીં. ૧૯૬૫ના યુદ્ધમાં પણ તેનો પરાજય થયો હતો. ૧૯૭૧ના યુદ્ધમાં તે બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગયું હતું અને ૧૯૯૯માં, તે એટલું ખરાબ હાલતમાં હતું કે તેણે તેના સૈનિકોના મૃતદેહોની ઓળખ કરવાનો પણ ઇનકાર કરી દીધો હતો. પહેલગામમાં થયેલા ક્રૂર આતંકવાદી હુમલા બાદ, બંને દેશો વચ્ચે ફરી એકવાર સંઘર્ષની શક્યતા ઉભી થવા લાગી છે. આવી સ્થિતિમાં, પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે જો બંને દેશો વચ્ચે યુદ્ધ થાય છે, તો પાકિસ્તાન કેટલો સમય ટકી રહેશે? ચાલો સમજવાનો પ્રયાસ કરીએ:
બંને દેશોની સેના કેટલી મજબૂત છે?
ભારતની વાત કરીએ તો, ગ્લોબલ ફાયરપાવર ઇન્ડેક્સ 2025 મુજબ, ભારતીય સેના વિશ્વની ચોથી સૌથી શક્તિશાળી સેના છે, જેમાં 14.55 લાખ સક્રિય સૈનિકો અને 11.55 લાખ અનામત સૈનિકો છે. ભારત પાસે 4,614 ટેન્ક, 1,51,248 સશસ્ત્ર વાહનો અને 3,243 ખેંચાયેલા તોપખાના છે. ભારતના અર્ધલશ્કરી દળમાં 25.27 લાખ સૈનિકો છે, જે આંતરિક અને બાહ્ય બંને પ્રકારના ખતરાઓનો સામનો કરવા સક્ષમ છે. ભારતની વ્યૂહાત્મક ઊંડાઈ, ઉચ્ચ-ઉચ્ચ યુદ્ધમાં કુશળતા અને અદ્યતન શસ્ત્રો તેને એક મજબૂત બળ બનાવે છે.
પાકિસ્તાની સેનામાં 6.54 લાખ સક્રિય સૈનિકો અને લગભગ 5 લાખ અનામત સૈનિકો છે, જે તેને વિશ્વની છઠ્ઠી સૌથી મોટી સેના બનાવે છે. તેની પાસે ૩,૭૪૨ ટેન્ક, ૫૦,૫૨૩ સશસ્ત્ર વાહનો અને ૭૫૨ સ્વ-સંચાલિત તોપખાના છે, જે ભારત કરતા વધુ છે. જોકે, પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ અને લશ્કરી આધુનિકીકરણમાં મર્યાદિત રોકાણ તેની ક્ષમતાઓને અસર કરે છે. જો આ રીતે જોવામાં આવે તો, ભલે પાકિસ્તાનની સેના કાગળ પર શક્તિશાળી દેખાતી હોય, પરંતુ વાસ્તવમાં તે એટલી ઘાતક ન પણ હોય.
જો આપણે બંને દેશોની સરખામણી કરીએ તો, ભારતની સેના સંખ્યા, સંસાધનો અને ટેકનોલોજીની દ્રષ્ટિએ પાકિસ્તાન કરતા ઘણી આગળ છે. ભારતનું સંરક્ષણ બજેટ ($77.4 બિલિયન) પાકિસ્તાન ($6.3 બિલિયન) કરતા લગભગ 10 ગણું છે, જે ભારતને અદ્યતન શસ્ત્રો અને તાલીમમાં આગળ ધપાવે છે.
સમુદ્રના મોજા પર કોણ રાજ કરે છે?
ભારતીય નૌકાદળ એક ‘બ્લુ-વોટર નેવી’ છે, જે વૈશ્વિક સ્તરે સંચાલન કરવા સક્ષમ છે. તેમાં 294 નૌકાદળ પ્લેટફોર્મ છે, જેમાં બે વિમાનવાહક જહાજો (INS વિક્રાંત, INS વિક્રમાદિત્ય), 18 સબમરીન, 14 વિનાશક અને 300 વિમાનોનો સમાવેશ થાય છે. ભારતીય નૌકાદળ હિંદ મહાસાગરમાં પ્રભુત્વ ધરાવે છે અને પરમાણુ ક્ષમતા ધરાવતી સબમરીન તેને વ્યૂહાત્મક રીતે આગળ ધપાવે છે.
પાકિસ્તાન નૌકાદળ એક ‘ગ્રીન-વોટર નેવી’ છે, જે મુખ્યત્વે દરિયાકાંઠાના સંરક્ષણ સુધી મર્યાદિત છે. તેની પાસે 114 નૌકાદળના જહાજો, 8 સબમરીન, 9 ફ્રિગેટ્સ અને 85 વિમાનો છે. પાકિસ્તાન ચીન અને તુર્કીની મદદથી તેની નૌકાદળનું આધુનિકીકરણ કરી રહ્યું છે, પરંતુ તે ભારતના નૌકાદળ કરતાં ઘણું નાનું અને ઓછું સક્ષમ છે.
જો આપણે બંને દેશોની નૌકાદળની તુલના કરીએ તો, ભારતનો નૌકાદળનો કાફલો અને તકનીકી ક્ષમતા પાકિસ્તાન કરતા ઘણી વધારે છે. ૧૯૭૧ના યુદ્ધમાં, ભારતીય નૌકાદળે કરાચી બંદર પર હુમલો કર્યો અને પાકિસ્તાનને ભારે નુકસાન પહોંચાડ્યું, જે આ તફાવત દર્શાવે છે.
જો હવામાં લડાઈ થાય, તો કોણ જીતશે?
ભારતીય વાયુસેના પાસે 2,229 વિમાન છે, જેમાં 600 ફાઇટર જેટ, 899 હેલિકોપ્ટર અને અત્યાધુનિક હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીનો સમાવેશ થાય છે. ભારતની વાયુસેના વૈશ્વિક સ્તરે ચોથા ક્રમે છે અને તેની પાસે પ્રારંભિક ચેતવણી પ્રણાલી અને મિસાઇલ પ્રણાલી જેવા આધુનિક ઉપકરણો છે.
પાકિસ્તાન વાયુસેના પાસે ૧,૪૩૪ વિમાન છે, જેમાં ૩૮૭ ફાઇટર જેટ અને ૫૭ એટેક હેલિકોપ્ટરનો સમાવેશ થાય છે. જોકે, સંખ્યા અને ટેકનોલોજીની દ્રષ્ટિએ તે ભારતથી ઘણું પાછળ છે. અગાઉના યુદ્ધોમાં પણ, પાકિસ્તાને ભારતની હવાઈ શક્તિ સામે શરણાગતિ સ્વીકારી હતી.
આ રીતે જોવામાં આવે તો, ભારતીય વાયુસેનાની સંખ્યાત્મક અને તકનીકી શ્રેષ્ઠતા તેને હવાઈ યુદ્ધમાં એક ધાર આપે છે. ભારત પાસે વધુ અદ્યતન ફાઇટર જેટ અને હવાઈ સંરક્ષણ પ્રણાલીઓ છે, જે યુદ્ધમાં નિર્ણાયક સાબિત થઈ શકે છે.
યુદ્ધમાં બીજા કયા પરિબળો નિર્ણાયક હોય છે?
બંને દેશો પરમાણુ શક્તિઓથી સંપન્ન છે. ભારત પાસે ૧૨૦-૧૩૦ અને પાકિસ્તાન પાસે ૧૫૦-૧૭૦ પરમાણુ શસ્ત્રો છે. ભારતની અગ્નિ-5 મિસાઇલ અને પાકિસ્તાનની શાહીન-3 લાંબા અંતરની મિસાઇલો છે. જો પરમાણુ યુદ્ધ થાય તો બંને દેશોને ભારે નુકસાન થશે, જેના કારણે સંપૂર્ણ યુદ્ધની શક્યતા ઓછી થઈ જશે. જો આપણે આર્થિક સ્થિતિની વાત કરીએ તો ભારતનો જીડીપી પાકિસ્તાન કરતા 10 ગણો છે.
આવી સ્થિતિમાં, પાકિસ્તાનની નબળી અર્થવ્યવસ્થા તેને લાંબું યુદ્ધ લડવાની મંજૂરી આપતી નથી. ઉપરાંત, જ્યારે પાકિસ્તાનને ચીન અને અમુક અંશે તુર્કીનો ટેકો મળી શકે છે, ત્યારે વિશ્વના ઘણા દેશો ભારતની સાથે છે. જોકે, બંને દેશો વચ્ચેની લડાઈમાં બાહ્ય હસ્તક્ષેપની શક્યતા ઓછી છે.
પાકિસ્તાન યુદ્ધમાં કેટલો સમય ટકી શકશે?
પાકિસ્તાનની લશ્કરી ક્ષમતાઓ ભારત કરતા ઓછી છે, ખાસ કરીને જો યુદ્ધ લંબાય તો. ૧૯૭૧ના યુદ્ધમાં, જ્યારે ભારતે પૂર્વી અને પશ્ચિમી બંને મોરચે હુમલો કર્યો, ત્યારે પાકિસ્તાને ૧૩ દિવસમાં આત્મસમર્પણ કર્યું અને બે ભાગમાં વહેંચાઈ ગયું. જો આપણે વર્તમાન સમયની વાત કરીએ તો, પાકિસ્તાન માટે 13 દિવસ સુધી પણ સીધી લડાઈ ટકી રહેવું મુશ્કેલ લાગે છે. નિષ્ણાતો માને છે કે 2 થી 3 અઠવાડિયાનું યુદ્ધ પાકિસ્તાનને સંપૂર્ણપણે બરબાદ કરી શકે છે. જો આ રીતે જોવામાં આવે તો, લશ્કરી શક્તિ તરીકે પાકિસ્તાન અને ભારત વચ્ચે કોઈ સરખામણી નથી.
